Հաղարծինը 10-րդ դարի հայկական վանքային համալիր է, գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզում՝ Դիլիջան քաղաքից 18 կմ հեռավորության վրա։
Համալիրը կառուցվել է 10-13-րդ դարերի ընթացքում։ Վանքի մասին տեղեկություններ է տալիս Կիրակոս Գանձակեցին: Հաղարծին համալիրի կազմում կա երեք եկեղեցի, երկու գավիթ (մեկը՝ ավերված), սեղանատուն, աղոթարաններ, գեղաքանդակ խաչքարեր:
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին ամենամեծ շինությունն է և կառուցվել է 1281թ.: Հիանալի է 16 մասից կազմված գմբեթը: Եկեղեցուց դուրս կարող եք գտնել մի գեղաքանդակ, որտեղ երկու հոգևորականներ իրենց մեջտեղում առել են եկեղեցու մանրակերտը: Ասում են, որ պատկերված հոգևորականները եկեղեցու հիմնադիրներն են՝ Հովհաննես և Սարգիս վարդապետները:
Համալիրի մեծ մասը կառուցվել է 9-11րդ դդ. հայոց Բագրատունիներ դինաստիայի օրոք: Համալիրը եղել է Բագրատունի թագավորների ամառանոցը և պատահական չէ, որ Սմբատ և Գագիկ Բագրատունի թագավորների մարմիններն ամփոփված են եկեղեցու հարավային մասում: Վանական համալիրի ետնամասում կարող եք գտնել իսկապես եզակի մի խաչքար: Այն իրենից ներկայացնում է քարի վրա փորագրված խաչ: Հայաստանում շատ խաչքարներ կան և հիմնականում գտնվում են վանքերի, եկեղեցիների տարածքում, սակայն, այս խաչքարի յուրահատկությունն ու եզակիությունը կայանում է նրանում, որ ի տարբերություն մնացած բոլոր խաչքարերի, խաչի թևերը չեն ավարտվում, այլ շարունակական են` ստեղծելով կրկնակի խաչ: 13-րդ դարում վանքում բնակվել են որբեր, որոնք էլ փորագրել են խաչքարը և նվիրել իրենց ուսուցչին: Կրկնակի խաչը խորհրդանշում է երկրորդ կյանքը, հարությունը և ցույց է տալիս, որ նույնիսկ ողբերգության մեջ մարդ կարող է հույսով ապրել: Այս խաչքարը գտնվում է դեռևս 800 տարի առաջ Զաքարյանների կողմից տնկված ծառի մոտ: Չնայած նրան, որ ծառի մի մասն է մնում այսօր, կոճղն անցել է կայծակների, երկրաշարժերի և կռիվների միջով:
Կարծիքներ
Դեռևս կարծիքներ չկան: