ԳԱՆՁԱՍԱՐ ՎԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ

Գանձասարը վանական համալիր է, որը գտնվում է Արցախում՝ Վանք գյուղի մոտակայքում՝ Գանձասար լեռան վրա։

Վանքն ունեցել է հարուստ ձեռագրատուն, դպրանոց, որտեղ ստեղծվել են բարձրարժեք ձեռագրեր։

Ըստ Կիրակոս Գանձակեցու, Հասան Ջալալի հայրը որդուն և իր կնոջն է կտակել՝ «զի շինեսցուք եկեղեցի ի գերեզմանատ հարց մերոց ի Գանձասար», որի կառուցումը սկսվել է 1216 թվականին, ավարտվել՝ 1238 թվականին, օծվել՝ 1240 թվականին Վարդավառի մեծ տոնին։

Հետագայում՝ 1261 թվականին,  ամուսնու վախճանվելուց հետո, կինը որոշում է կառուցել Գանձասարի գավիթը, որտեղ էլ ամփոփել են ամուսնու աճյունը։

Ասում են,Հասան Ջալալը հավատափոխ չի լինում, որի համար 1261 թվականին նրան տանջամահ են անում, ապա Հասանի մարմնի վրա լույս է իջնում, և մի պարսիկ, տեսնելով հավատում է, որ նա սուրբ է, հավաքում է մարմնի մասերը և պահում մի ցամաք ջրհորի մեջ։ Հասան Ջալալի որդին նահատակված հոր մասունքները բերում է հայրենիք և ամփոփում մոր կառուցած վանքի գավթում։ Առ այսօր Ջալալ Մեծի տապանաքարը գտնվում է Գանձասարի վանքի գավթում։

Ի դեպ, այս հոգևոր կառույցն անվանել են «հայկական ճարտարապետության շտեմարան», այստեղ շատ հիշարժան գրքեր են գրվել, վանքում կաթողիկոսների հետ հանդիպումներ են ունեցել 16-17-րդ դարերի հայ ազատագրական շարժման նշանավոր գործիչներ Իսրայել Օրին և Հովսեփ Էմինը։